Y môn không chỉ là một phần trong nội thất nhà gỗ mà còn là biểu tượng của sự tôn nghiêm và tín ngưỡng thờ cúng. Với vai trò quan trọng cả về thẩm mỹ lẫn chức năng, cấu kiện này đã trở thành nét đặc trưng độc đáo trong kiến trúc nhà gỗ kẻ truyền.
Video nhà gỗ 5 gian với y môn đẹp
Y môn là gì?
Y môn (nghi môn) hay cửa võng phòng thờ, là một bộ phận nội thất không thể thiếu trong gian thờ của nhà gỗ. Đây là cấu kiện có chức năng phân tách không gian bên trong và bên ngoài của khu vực thờ cúng. Đối với những gian thờ có nhiều lớp, cấu kiện này đảm nhiệm vai trò chia tách các lớp thờ, giúp không gian trở nên trật tự và trang nghiêm hơn.
Theo cách bố trí truyền thống, cửa võng thờ được và bên dưới hoành phi. Cấu kiện này thường có dạng một tấm gỗ dài, được chia thành nhiều ô hình chữ nhật và chạm khắc hoa văn trang trí tinh xảo.
Ý nghĩa của y môn thờ trong kiến trúc nhà gỗ
Với vai trò quan trọng cả về thẩm mỹ lẫn chức năng, khung trang trí gian thờ đã trở thành nét đặc trưng độc đáo trong kiến trúc nhà gỗ truyền thống.
Tạo không gian trang nghiêm và riêng tư
Nghi môn thờ có vai trò quan trọng trong việc giữ gìn sự trang nghiêm và linh thiêng cho gian thờ. Nhờ chức năng phân tách, cấu kiện này giúp không gian thờ cúng tổ tiên trở nên riêng tư, tách biệt khỏi những khu vực sinh hoạt khác trong nhà.
Bên cạnh chức năng sử dụng, cấu kiện này còn được thiết kế tỉ mỉ để gia tăng giá trị thẩm mỹ. Những đường nét hoa văn chạm khắc không chỉ làm đẹp cho gian thờ mà còn tạo nên cảm giác thanh tịnh và uy nghiêm.
Thể hiện mong ước tốt đẹp qua hoa văn chạm khắc
Các hoa văn trên cửa võng phòng thờ không chỉ mang giá trị trang trí mà còn thể hiện những thông điệp ý nghĩa của gia chủ. Dưới đây là một số mẫu hoa văn phổ biến:
- Hoa văn tứ quý (tùng, cúc, trúc, mai): Đây là biểu tượng của sự sung túc và đủ đầy quanh năm.
- Lưỡng long chầu nguyệt: Hình ảnh hai con rồng chầu mặt trăng tượng trưng cho sự quyền quý, sang trọng và cao sang.
- Cuốn thư: Hoa văn cuốn thư thường khắc họa hình ảnh cây bút lông và thanh kiếm, thể hiện ý chí “văn võ song toàn” cùng khát vọng con cháu thành đạt, tài giỏi.
- Chim muông, mây gió cách điệu: Những họa tiết này gợi lên sự hài hòa, mềm mại và gần gũi với thiên nhiên.
Các chi tiết này được đục chạm công phu, mang đến một vẻ đẹp tinh tế và ý nghĩa tâm linh sâu sắc cho không gian thờ cúng.
Cấu trúc chi tiết của nghi môn
Cấu trúc của cửa võng phòng thờ thường được thiết kế tinh xảo với nhiều thành phần và họa tiết đặc trưng, tạo nên sự hài hòa trong tổng thể không gian thờ cúng.
- Khung chính: Đây là phần chịu lực chính, thường được chế tác từ gỗ, có dạng hình chữ nhật hoặc vuông.
- Các ô trang trí: Bên trong khung được chia thành nhiều ô nhỏ. Các ô này được chạm khắc với những họa tiết phong phú như tứ quý (tùng, cúc, trúc, mai), lưỡng long chầu nguyệt, hoặc cuốn thư.
- Họa tiết viền: Viền ngoài của cấu kiện được trang trí bằng các đường nét uốn lượn mềm mại hoặc họa tiết đồng nhất để tạo sự liên kết hài hòa với các thành phần khác trong không gian thờ.
- Móc treo (đối với chất liệu vải): Một số loại cửa võng có sử dụng móc treo hoặc khung di động để dễ dàng lắp đặt và bảo dưỡng.
Phân loại y môn theo chất liệu
Dưới đây là ba loại cửa võng phổ biến, cùng với những đặc điểm và ưu nhược điểm cụ thể.
Y môn bằng gỗ
Đây là lựa chọn phổ biến nhất trong các gia đình truyền thống. Loại nghi môn này thường được làm từ các loại gỗ quý như gỗ lim, gỗ hương hoặc gỗ gụ. Với tính chất dễ dàng trong việc chạm khắc, gỗ mang đến sự tinh xảo cho từng chi tiết hoa văn, tạo nên vẻ đẹp trang nghiêm và cổ kính cho không gian thờ.
Tuy nhiên, phụ kiện trang trí gian thờ này đòi hỏi sự bảo dưỡng định kỳ để đảm bảo độ bền. Gỗ tự nhiên dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố môi trường như ẩm mốc hoặc mối mọt, đặc biệt khi không được xử lý kỹ lưỡng trong quá trình chế tác.
Y môn thờ vải
Trong những không gian thờ nhỏ gọn hoặc yêu cầu sự nhẹ nhàng, nghi môn thờ bằng vải là một lựa chọn phù hợp. Loại này thường sử dụng các loại vải cao cấp như lụa hoặc gấm, với hoa văn được thêu hoặc in mang đậm tính truyền thống.
Cấu kiện này tạo cảm giác mềm mại, trang nhã, giúp không gian thờ cúng trở nên thanh thoát hơn. Tuy nhiên, chất liệu vải dễ bị bám bụi và mất màu theo thời gian, đòi hỏi việc vệ sinh thường xuyên. Ngoài ra, vải cũng cần được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh tiếp xúc với độ ẩm cao để không bị ố màu hoặc mốc.
Y môn – Thiều châu bằng đồng
Nghi môn bằng đồng hay còn gọi là thiều châu, mang vẻ đẹp bền bỉ và sang trọng. Cấu kiện này thường được đúc hoặc chạm khắc từ đồng, với các họa tiết sắc nét và tinh xảo. Đồng là chất liệu rất bền, ít chịu tác động của môi trường, giúp cửa võng duy trì được độ sáng bóng và vẻ đẹp nguyên bản qua thời gian dài.
Tuy nhiên, phụ kiện trang trí phòng thờ bằng đồng thường nặng hơn và có chi phí cao hơn so với các loại chất liệu khác. Việc lắp đặt cần kỹ thuật cẩn thận để đảm bảo an toàn, đặc biệt trong những không gian thờ nhỏ hoặc ở vị trí trên cao.
Hướng dẫn bảo dưỡng định kỳ để y môn luôn như mới
Để giữ được vẻ đẹp và độ bền của cửa võng phòng thờ, gia chủ cần thực hiện bảo dưỡng định kỳ như sau:
- Làm sạch thường xuyên: Sử dụng khăn mềm hoặc chổi lông mịn để lau bụi bám trên bề mặt. Với các họa tiết chạm khắc, dùng cọ nhỏ để vệ sinh kỹ càng, tránh tích tụ bụi bẩn.
- Tránh ẩm mốc: Đặt cửa võng ở nơi khô ráo, thoáng mát. Nếu sử dụng chất liệu gỗ hoặc vải, cần tránh tiếp xúc trực tiếp với nước hoặc khu vực có độ ẩm cao.
- Hạn chế ánh sáng mạnh: Không để vật phẩm tiếp xúc liên tục với ánh nắng mặt trời để tránh làm bạc màu vải, cong vênh gỗ, hoặc xỉn màu đồng.
- Kiểm tra định kỳ: Thường xuyên kiểm tra các dấu hiệu xuống cấp như nứt, mối mọt, phai màu, hoặc oxi hóa để xử lý kịp thời.
- Sử dụng dung dịch chuyên dụng: Đối với từng chất liệu, chọn dung dịch vệ sinh và bảo dưỡng phù hợp, tránh các loại hóa chất mạnh có thể làm hỏng bề mặt hoặc chi tiết hoa văn.
Việc lựa chọn và thiết kế y môn phù hợp không chỉ giúp không gian thờ cúng trở nên trang trọng mà còn góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa, thể hiện lòng kính trọng đối với tổ tiên. Nếu bạn đang tìm hiểu hoặc muốn ứng dụng kiến trúc nhà gỗ truyền thống, đây chắc chắn là một chi tiết không thể bỏ qua.
Thông tin về nhà gỗ Phúc Lộc
Số điện thoại: 0973812666
Nhận tư vấn thiết kế: Th.s kiến trúc sư Nguyễn Huy Khiêm
Xưởng sản xuất: xã Cần Kiệm, huyện Thạch thất, Tp Hà Nội (dưới chân núi chùa Tây Phương)
>Tham khảo thêm video về nhà gỗ truyền thống Bắc Bộ
>Tham khảo thông tin về nội thất nhà thờ